Xustiza de Xénero ou como evitar o machismo nas resolucións xudiciais (Publicado en el Diario.es 3/5/14
Por Mª Concepción Torres Diaz
O pasado 7 de abril de 2014 a titular do Ministerio de Sanidade, Servizos Sociais e Igualdade xunto cos titulares de Interior e de Xustiza, reuníronse ante o repunte de asasinatos machistas (23 mulleres asasinadas segundo o cómputo oficial e 30 segundo as asociacións). Unha reunión na que acordaron unha serie de medidas destinadas a garantir unha maior protección ás vítimas de violencia machista. Medidas entre as que cabe destacar a ampliación de competencias dos Xulgados de violencia sobre a Muller, a esixencia de formación específica entre os axentes implicados (especialmente, Corpo Nacional de Policía e Garda Civil), o impulso de programas de inserción sociolaboral, campañas de sensibilización así como medidas destinadas ao ámbito educativo. E é que os datos sobre violencia de xénero publicados polo Observatorio de Violencia Doméstica e de Xénero do Consello Xeral do Poder Xudicial relativos a vítimas mortais en 2014 e a súa comparativa coas vítimas de 2013 non admiten moitas interpretacións e, menos, valoracións nesgadas. Os datos son os que son e evidencian que algo falla cando só 11 das 54 mulleres asasinadas denunciaran en 2013 e só 7 das 23 vítimas mortais (segundo a estatística oficial do Ministerio) procederan en tal sentido no que levamos de 2014. Pero é máis, algo falla cando se constata o descenso das denuncias presentadas, o aumento das renuncias a continuar co procedemento en relación coas denuncias presentadas así como o descenso na concesión das ordes de protección.
Pois ben, o presente artigo céntrase neste último punto, isto é, nas ordes de protección e avoga pola necesidade de adoptar medidas que cambien a cultura patriarcal que parece estar detrás das reticencias á súa adopción. E é que os datos recolleitos pon de manifesto que de 32.831 solicitudes de ordes de protección en 2013 (un 5% menos que en 2012) só concedéronse 19.349. Ademais, unha análise máis detallada desas 19.349 ordes de protección permiten advertir unha pauta preocupante que parece suxerir que as decisións adoptadas pódense enmarcar dentro dunha cultura machista e patriarcal. E é que se preocupante é o descenso na concesión de ordes de protección non o é menos o coñecer que no momento da solicitude un 55,5% das mulleres mantiña unha relación de parella co seu agresor o que, sen dúbida, non é un dato menor.
Por outra banda, cabe resaltar que derivadas das ordes de protección e das medidas cautelares adoptáronse 59.597 medidas penais, entre as que destacan a orde de afastamento (acordadas no 86,2% dos casos), a prohibición de comunicación (adoptada no 84,2% dos supostos) e a prohibición de volver ao lugar no que se cometeu a agresión no 12%. No que incumbe ás medidas civís cautelares adoptadas mentres se resolvía o proceso penal cabe destacar que se acordou a prestación de alimentos nun 25% dos casos, a atribución da vivenda nun 20,5% dos supostos, a suspensión da garda e custodia dos fillos/as só nun 6,7% dos casos, a suspensión do réxime de visitas unicamente nun 3% dos casos e a suspensión da patria potestade nun marxinal 0,3% dos casos. A pregunta é evidente en base a que parámetros valórase o interese superior das e os menores?
Obsérvase como o discurso oficial anima ás mulleres a denunciar e a solicitar medidas de protección mentres que os datos indican que cando as mulleres ármanse de coraxe e de valor para solicitalas, con todo, só concédense unha mínima parte. A que se debe isto? Por que esta disparidade entre o discuro oficial, o que prescribe a norma e o que realmente acontece? En calquera caso, o que si sabemos é que o juzgador/ra que decide conceder (ou non) a orde de protección ten que observar, entre outros extremos, a presenza do chamado ‘risco obxectivo’. Con respecto a este ‘risco obxectivo’ a xurisprudencia vén esixindo que sexa un risco claro e non meramente ‘intuitivo’ e é aquí onde comezan os problemas en canto á súa apreciación, máxime se se carece dun enfoque de xénero como elemento crítico de análise. As cuestións que subxacen son as seguintes: como apreciar esa situación ‘obxectiva’ de risco? En base a que criterios determinará a persoa que teña que aplicar e/ou interpretar a norma esa ‘obxectividade’? Como determinar que o risco é claro e non meramente intuitivo? Como garantir que ‘a obxectividade’ goza de ‘neutralidade’? Constitúe a forma de socialización patriarcal a paradigma da ‘neutralidade’ e, polo tanto, da ‘obxectividade’ a valorar?
As cuestións expostas non son baladíes. E non o son se se ten en conta que o punto de partida esixe conceptuar a violencia de xénero como unha violencia específica e cun significado específico que difire de calquera outro tipo de violencia interpersoal. E é que non estamos ante feitos puntuais nin illados realizados ao azar senón ante actos que se estenden e perpetúan no tempo até o punto de normalizarse e naturalizarse desde uns parámetros de neutralidade e obxectividade claramente patriarcales. De aí a insistencia na formación e especialización de todos/as os/as operadores/as que interveñen no ámbito da violencia de xénero, especificamente, dos/as operadores/niveis xurídicos e, moi significativamente, dos/as integrantes do poder xudicial. Un poder cuxa lexitimidade democrática cabería catalogar de indirecta, funcional ou de exercicio cando o seu labor céntrase na aplicación de normas como a da Lei Integral aprobadas no Parlamento por unanimidade.
O obxectivo desde estes parámetros está claro cando se apela (desde ámbitos de protección dos dereitos humanos) a unha verdadeira Xustiza de Xénero. Xustiza para cuxa consecución non basta coa existencia de normas cun claro enfoque de xénero (que tamén), senón que é necesario que as interpretacións por parte dos/as juzgadores/niveis realícense desde esa mesma visión crítica co marco interpretativo do patriarcado. O Informe do Secretario Xeral de Nacións Unidas de 6 de xullo de 2006 deixouno claro cando sinalou que o potencial das leis de violencia contra a muller non chegará a realizarse se non se aplican e fanse cumprir efectivamente facendo especial fincapé en que a aplicación das leis resultará fortalecida se se imparte unha capacitación sistemática en materia de sensibilidade respecto das cuestións de xénero.
E as mesmas consideracións críticas cabe realizar con respecto ao aumento dos arquivos de denuncias por malos tratos sacados á luz por asociacións de mulleres así como ao aumento das sentenzas absolutorias sobre todo nos xulgados do Penal como se recolle no Informe sobre violencia de xénero presentado polo Observatorio do Consello Xeral do Poder Xudicial.
Hai uns días facía referencia á necesidade dun Pacto de Estado contra a violencia de xénero. Non hai escusas cando se violan dereitos fundamentais. Non hai escusas cando o dereito a unha vida libre de violencia de xénero queda en dúbida ante a inobservancia do enfoque de xénero. O principio de especialización tórnase esencial para consolidar unha xustiza sen rumbos patriarcales: Xustiza de